آکسان گذاری در فن بیان

 بله، ما چیزی برای مخفی کردن نداریم !

این کتاب به نحوی طراحی شده که حتی با نگاهی کلی به سر فصلهای آن هم بتوانید چیزی یاد بگیرید. امیدوارم از خواندن این کتاب لذت ببرید و مطالب آن برای شما هم مثل ما جذاب باشد.

1. آکسان گذاری در فن بیان چیست؟

آکسان گذاری در فن بیان بدان معناست که هر جمله یک کلمه کلیدی دارد، یکی از اشکالات عمده ای که باعث می شود، یک متن به درستی ادا نگردد و جذاب نباشد، عدم تقطیع و آکسان گذاری مناسب است. از مهم ترین موارد در بحث از بیان، تاکیدات کلامی است. در هنگام سخنرانی و سخنوری باید دانست که برای گفتن هر مطلبی که متشکل از چند جمله است، یک جمله وجود دارد که بیشتر می تواند باشد و بار معنایی و عاطفی کلام را به دوش می کشد.
بنابراین آن جمله را با تأکید بیشتر بیان نمود و به بیان دیگر آن جمله را آکسان و آن نسبت به سایر جملات برجسته تر ادا کرد. بدون رعایت قواعد آکسان گذاشتن از فن بیان قوی، امکان پذیر نیست. همچنین می بایست این را هم در نظر گرفت هر جمله ای که می توان گفت متشکل از آن باشد که حتماً از میان کلمات باشد، کلمه ای وجود دارد که از تعداد زیادی کلمه نسبت به بار معنایی جمله مهم است. پس با آکسان گذاری در فن بیان و تاکید کلامی همراه باشد.

تشخیص آکسان گذاری در فن بیان

تشخیص این نکته که آکسان گذاری یا تاکید کلامی بر کدام جمله و یا کدام کلمه و یا کدام حرف واقع شود با سخنران است. البته نه به این معنا که سخنران یا سخنور هرجا که اراده کرد می تواند اکسان کند، بلکه سخنران در این زمینه دارای اختیارات و اصول مفاهیمی است که مربوط به و قواعد اکسان گذاری است. سخنرانی خود دارند، برای انتقال دقیق تر پیام خود از اصول و قواعد اکسان گذاری استفاده می کنند. استفاده به جا و مناسب از این قوانین در ریتم و موسیقی کلام و به عبارت دیگر در روان صحبت کردن از سخنوران، تأثیر قابل توجهی دارد. فراموش نکنید که اکسان گذاری از بسیار زیاد است و عدم رعایت اصول و قواعد آکسان گذاری در فن بیان می تواند به تغییر مفهوم سخن و پیام اشتباه و نادرست را به مخاطب مخابره کند

در آکسان گذاری در فن بیان باید به چه نکاتی توجه شود؟

در آکسان گذاری در فن بیان باید توجه شود که نوع جمله چیست و به گونه ای است که اکسان به نقش های مختلف مانند: فعل، فاعل، مفعول و یا انواع قیدها تعلق می گیرد. به عنوان مثال :

1. در جملات خبری اولویت آکسان قرار دادن معمولا بر روی عملی است که اتفاق افتاده است: در ساعت 5 علی به قتل رسیده است.
2. در جملاتی روی اولویت آکسان تعیین معمولا بر قید زمان و یا مکان می باشد: در ساعت 5 علی به قتل رسید؟
3. در جملات شگفت انگیز و تعجبی اولویت آکسان گذاری بر روی مفعول جمله می باشد: در ساعت 5 علی به قتل رسید!

راه های آکسان گذاری در فن بیان

بالا بردن شدت یا قدرت صدا
بالا بردن اندازه صدا
استفاده از مکث قبل از تکیه کلام

این سه مورد، مهمترین تصمیم آکسان گذاری است. معمولا ما در تکیه هجاها از شدت صدا و در تکیه کلام از اندازه و ارتفاع صدا استفاده می کنیم. هر جا که می بینم یک بخش یا هجا از کلمه ای را اکسان کنیم، تکیه هجا را با شدت و قدرت بیشتر می کنیم و هر جا که بخواهیم کلمه یا عبارتی را اکسان کنیم، آن کلمه یا عبارت را با صدای بلندتری بیان کنیم.
مکث یا سکوت راه دیگری است که البته در اکسان گذاری روی تکیه هجا که بخشی از یک و کلمه است، نمی تواند مورد استفاده قرار بگیرد و فقط در مورد تکیه کلام، یعنی جایی که ما یک کلمه و یا یک عبارت را اکسان گذاری می کنیم، استفاده می شود. مکث یا سکوت هم می تواند قبل و هم بعد از تکیه کلام استفاده شود. این که مخاطب از کجا می فهمد که مکث، کلمه یا عبارت قبل از خودش را اکسان گذاری می کند و یا کلمه و عبارت بعد از خودش، بستگی به نحوه استفاده سخنران از سایر تکنیک های فن بیان و زبان بدن دارد. حتی می شود یک عبارت و یا کلمه ای که از نظر سخنران اهمیت بسیار کلیدی در انتقال معنا و پیام سخنرانی دارد را جهت اکسان گذاری مضاعف ، هم قبل از آن و هم بعد از آن از سکوت یا مکت استفاده کرد.

قواعد اکسان گذار ی در زبان فارسی: اسم و صفت

1. به طور کلی آنچه اسم در زبان فارسی داریم مانند: اسم عام، اسم خاص، اسم مصدر(پرورش، نکوهش)، اسم فاعلی (بران، برنده) اسم مفعول، اسم مرکب، همه انواع صفت جامد و مرکب و غیره، تکیه آن در آخرین هجاست. به عنوان مثال اگر کلمه اقیانوس را در نظر بگیرید و این کلمه را بخش کنید، می شود: اُ – قی – یا – نوس. تکیه این کلمه نوس است که آخرین بخش کلمه است و این بخش است که اکسان میگیرد و با شدت بیشتر ی تلفظ می شود. اگر کلمه ای یک هجایی باشد، چه کوتاه، چه بلند، چه کشیده، تکیه به کل کلمه اطلاق می شود.

• مانند پر، گل، آب، دست، دور، دار، دیر .

2. اسم در حالت نکره یا مفرد : اضافه کردن ی در آخر اسم مانند انسانی، مسیری، تابلویی و مانند آن ها هیچ تغیری در تکیه هجا و اکسان گذار ی نخواهد داشت و تکیه در آخرین هجا خواهد بود.

• مانند: او انسانی فاضل بود – مسیری پر پیچ و خم در مقابلش قرار داشت – تابلویی زیبا را در نمایشگاه دید
• نکته 1: اگر یک و یکی به عنوان علامت نک ه در ابتدای واژه قرار بگیرد، باید بدون تکیه و اکسان و خوانده شود تا معنای نکره مشخص شود. اگر با تاکید اکسان خوانده شود معنای شمارش و تعداد می گیرد. مانند یکی گربه در خانه زال بود – یکی را دربند بینی مخند
• نکته 2: اگر به کلمات مختوم به های غیر ملفوظ، مصوت آ و مصوت او، یای نکره اضافه شود هم این قانون ساری و جاری است. مانند: دانایی، پروانه ای، افسانه ای، شیدایی، جادویی

3. اگر (ی) اضافه شده به آخر اسم حالت نسبی داشته باشد، چه مصدر و اسم مصدر باشد، و چه جز آن هم محل تکیه هجا تغییر می کند، هم معنی دیگری می گیرد. در حالت و نسبت تکیه اکسان به آخرین هجایی که از ترکیب حرف بی صدای انتهای واژه و ی نسبت ساخته منتقل خواهد شد.

• مانند: زندگی، فرزانگی، استادی، شاگردی

4. اگر اقیانوسی را به معنی یک اقیانوس بخوانید، تکیه و اکسان روی آخرین هجای کلمه و یعنی نوس است. اما اگر ی را به معنی ی نسبت بخوانید تکیه اکسان به سی منتقل میشود .

• نکته: در مواردی که ی آخر واژه به معنای داشتن و هستی است مانند یای نکره عمل میشود.
• مانند: خوشحالی (به معنای خوشحال هستی) به این صورت که تکیه ناکسا روی (حا) قرار می گیرد .

5. در واژه های مرکب چه اسم، چه صفت، چه قید، وقتی که دو واژه با هم ترکیب می و شوند، تکیه اکسان از روی آخرین هجای کلمه اول برداشته می شود و آن دو و ژه در و حقیقت یک واژه خواهد شد که تکیه اکسان در آخرین هجا است. این قاعده در مورد پسوند و پیشوند هم قابل اجرا است مانند بازداشت یا خداپرست

• مانند: سمن بویان غبار غم چو بنشینند، بنشانند پری رویان قرار دل چو بستیزند بستانند (حافظ)

6. حالت ندا یا خطاب: در این حالت اسم با علامت ندا (چه در اول واژه، مثل: ای، الا، یا و… چه در آخر مثل: الف آخر) منادا می شود. در صورت نخست تکیه و اکسان از هجای آخر به هجای اول منتقل می شود و به طور طبیعی هجای اول را با فشار و تاکید ادا می کنیم.

• مانند: الا یا ایها الساقی، ای عاشقان، آی آدم ها. اما اگر اسم توسط الف آخر منادا شود جای تکیه هجا در واژه تغییر نمی کند . نکته: در مورد ای در ترکیب ای دوست یا ای یار و مانند آن تکیه و اکسان هم روی ای و هم روی دوست می نشیند. یعنی تکیه و اکسان از ای عبور می کند و اسم بعدی را هم در بر می گیرد.
• مانند: ای خدا، ای عشق
• نکته: اگر اسم با الف آخر منادا شود و جای تکیه را تغییر دهید معنای کلمه عوض شده و از حالت خطاب خارج می شود مانند: یارا! بهشت صحبت یاران همدم است دیدار یار نامتناسب جهنم است اگر تکیه و اکسا ن را از روی مصوت آ به آخر کلمه ببرید معنی قدرت و توانایی پیدا می کند و از حالت خطابی خارج می شود.

7. در حالت اضافه: در این حالت حرف ساکنی که در آخر کلمه اول قرار دارد، با حرکت زیر یا کسره، که علامت اضافه است ترکیب می شود هجای دیگر را می سازد، (هجای میان دو کلمه) این هجا همیشه بی تکیه و بدو اکسان و است و تکیه اکسان روی هجای قبل از آن قرار می گیرد، یعنی در همان جایی که در کلمه اول، قبل از حالت اضافه قرار داشت. کلمه بعدی هم تکیه هجای خود را حفظ خواهد کرد.

• مانند: مداد محمد، دندان طلا، کوه دماوند، سرای دانش، خلیج فارس، دریای مازندران، ببا کاروان حله، مردان بزرگ تاریخ اد ایران، هفت خوان رستم
• نکته: در حالت صفت و موصوفی نیز همین قاعده برقرار است. مانند پدر مهربان، انسانه

2. تکیه کلام چیست؟

به بخش یا هجایی از کلمه ای که در معنای کلمه نقش مهمتری دارد تکیه هجا و به کلمه و یا عبارتی که در ساختار یک جمله نقش کلیدی از نظر انتقال معنی و مفهوم را داشته باشد. تکیه کلام گفته می شود. تکیه هجاها و تکیه کلام ها، اکسان می گیرند و با شدت بیشتر تلفظ می شوند که به این عمل برجسته سازی یا آکسان گذاری می گویند. اکسان گذاری یکی از مهمترین ابزارها در بیان این است که سخنران از آن استفاده می کند تا با دیدگاه و منظر خود، برای انتقال پیام به مخاطب، به لحن درست و دقیق دست پیدا کند. در مقاله آموزش لحن، توضیح داده ام که هدف غایی از فن بیان، رسیدن به لحن درست و دقیق است و لحن درست است به معنای تصویرسازی پیام سخنران برای مخاطب از طریق ویژگی های صدا است و همه تکنیک های فن بیان از جمله اکسان گذاری در خدمت. لحن سخنرانی است.

تکیه چیست؟

به قسمتی از کلمه یا عبارت که از نظر آوایی نسبت به بخش های دیگر همان کلمه و یا عبارت و یا در تقابل با کلمه و عبارت دیگر از برجستگی آوایی برخوردار می شود، تکیه میگویند. به عبارت دیگر وقتی کلمه یا عبارتی را تلفظ می کنیم، همه هجاهایی که در آن هست به یک درجه از وضوح و برجستگی ادا نمی شود، بلکه یک یا چند هجا برجسته تر است و عبارت دیگر اکسان دارد. این صفت خاص بعضی از هجاها را که موجب انفکاک اجزای کلام از یکدیگر است در فارسی تکیه کلمه یا به اختصار تکیه می نامیم.

هجا چیست؟

هجا از ترکیب یک مصوت با یک یا چند صامت به وجود می آید. بنابراین تعداد هجاها به تعداد مصوت هاست. در هر عبارت هر مقدار مصوت باشد همان مقدار نیز هجا وجود دارد. هجاها که بنای شعر فارسی بر آن است از حیث کمیت دو نوع دارد که یکی را هجای بلند و یکی را هجای کوتاه می خوانیم . حروف فارسی همگی ساکن و خاموشند (صامت) و با کمک حرکات یا حروف مصوت (صدادار) که عبارت از این شش علامت هستند (” ‘ iT ای) تلفظ می شوند. هر جمله یک کلمه کلیدی و مهم دارد . یکی از موارد مهمی که باعث میشود، یک متن به درستی بیان نگردد و جذابیت نداشته باشد، عدم آکسان گذاری مناسب است. این سه قسمت آماده شده و روی سایت قرار گرفته است. از مهم ترین ترین موارد بحث فن بیان ، تاکیدات کلامی است. هنگام سخنرانی و سخنوری باید دانست که برای گفتن هر مطلبی که متشکل از چندین جمله است، قطعا یک جمله وجود دارد که از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد و بار معنایی و عاطفی کلام را به دوش می کشد . بنابراین باید آن جمله را با تاکید بیشتری بیان نمود و به بیان دیگر آن جمله را اکسان گذاشت و آن نسبت به سایر جملات برجسته تر ادا کرد. بدون رعایت قوانین و قواعد آکسان گذاری برخورداری از فن بیان قوی و قدرتمند، امکان پذیر نیست.